رومه اعتماد: نرخ ارز در بازار غیررسمی روز گذشته(تا زمان نگارش گزارش ساعت 17روز 28تیرماه) به بالاترین ركورد خود در تاریخ رسید؛ 25 هزار و 220 تومان. افزایش نرخ ارز در روزها و هفته‌های اخیر در حالی صورت می‌گیرد كه ت‌گذار پولی بارها با عناوینی چون بازار تحت كنترل است» یا نوسانات فعلی موقتی و گذراست» به استقبال ركوردشكنی‌های تازه نرخ دلار در بازار غیررسمی رفته است.

تا اینكه روز گذشته با رسیدن قیمت دلار به كانال 25 هزار تومان، انتظارات برای رسیدن قیمت‌ها به كانال‌های بالاتر قوت گرفت. گفته می‌شود چند عامل می‌تواند روند فعلی قیمت‌ها را مهار كند‌ كه البته یكی از آنها در دست ت‌گذار نیست؛ باز شدن راه‌های فروش نفت و ورود ارز به كشور و دوم ثبات بخشی به اقتصاد. روز گذشته و همزمان با ورود دلار به كانال تازه، شاخص بورس نیز با اندكی تعدیل مواجه شد و نزدیك به 30هزار واحد افت كرد. این اتفاق گمانه‌هایی را برای مرتبط دانستن صعود شاخص بورس» با افزایش نرخ دلار» مطرح كرده است.

به باور برخی كارشناسان با علامت افزایش قیمت‌ها در بازار غیررسمی ارز و سكه، شبه‌پول» تولید شده در بورس به سمت بازارهای موازی حركت خواهد كرد و تنور قیمت‌ها را داغ نگه خواهد داشت. موضوعی كه در ادبیات اقتصادی حركت نقدینگی با شیوه ظروف مرتبطه» از یك بازار به بازار دیگر است. به عبارت دیگر شبه‌پول ایجاد شده در بورس تنها در این بخش نمی‌ماند و راه خود را به بازارهای موازی ارز‌، طلا، مسكن و. باز می‌كند.

یك سال و 112 درصد افزایش نرخ ارز

حدود 28 ماه از اعلام نرخ ارز 4200 تومانی توسط معاون اول رییس‌جمهور می‌گذرد. هر چند در همان فروردین 97 فعالان بازار بر این باور بودند كه اعلام تك نرخی شدن ارز در عدد 4200 تومان، آن هم در شرایطی كه كشور با تشدید تحریم‌های نفتی روبه‌روست و مهم‌ترین منبع تامین مالی بودجه به ‌شدت افت كرده، می‌تواند رانت توزیع ارز را افزایش دهد. اما به زعم مسوولان این تصمیم برای جلوگیری از هدررفت منابع ارزی و تخصیص بهینه آن به واردات كالاهای اساسی گرفته شد. هر چند پرونده‌های ریز و درشت اخلال‌های ارزی در سال گذشته و جاری همچنین عدم بازگشت حدود 27 میلیارد دلار ارز صادراتی به كشور، درستی و تاثیر‌گذاری این تصمیم را بیش از پیش تحت‌الشعاع قرار داد.

به خصوص آنكه در یك سال اخیر نرخ دلار 112 درصد افزایش داشته و از 11 هزار و 850 تومان در 28 تیرماه 1398 به 25220 تومان در روز گذشته رسید. تا دو سال پیش كمتر كسی گمان می‌كرد نرخ ارز طی یك سال اینچنین رشد كند اما روند فعلی نشان می‌دهد كه نرخ ارز با دستورات آنی و یك شبه یا با توصیه‌های رییس كل بانك مركزی در صفحه اینستاگرام تثبیت نمی‌شود چرا كه نرخ ارز علت اتفاقات موجود نیست؛ بلكه معلول و برآیند مجموعه اقداماتی است كه دولت‌ها انجام می‌دهند.

اقتصاد تك ‌محصولی و چاله‌ای به نام ارز

112 سال از كشف نفت در ایران می‌گذرد اما در تمام این سال‌ها تنها بیماری هلندی» نصیب ایران شده است. اداره‌گران كشور از یك سو و اضافه شدن هر روزه نهادها و سازمان‌های بودجه بگیر و افزایش بار مالی و تكلیفی بر دولت از سوی دیگر باعث شده، كاهش وابستگی به نفت به دلیل تشدید تحریم‌ها محقق شود.تحریم‌ها شاید بتواند برای كشور فرصتی فراهم كند اما تهدیدهایش به خصوص در شرایط كرونا و بسته شدن مرزها بیشتر می‌شود. با شیوع كووید 19 در منطقه راهكار منطقی برای جلوگیری از شیوع گسترده‌تر، بسته شدن مرزها بود كه چالش‌های زیادی را برای تجارت خارجی ایران ایجاد كرده است.

شیوع كرونا در كنار تشدید تحریم‌ها و كاهش خرید نفت توسط كشورهای در قرنطینه‌، جریان ورود ارز به كشور را با محدودیت‌های جدی روبه‌رو كرد. به گونه‌ای كه نرخ ارز در اول اسفند سال گذشته و پیش از اعلام رسیدن این بیماری به مرزهای كشور 14 هزار و 100 تومان گزارش شد كه همین عدد هم تا روز گذشته افزایشی 79 درصدی داشته است. هرچند رییس كل بانك مركزی پیش از رسیدن به قیمت فعلی و در تاریخ دوم تیرنوسانات اخیر نرخ ارز را موقتی و كوتاه‌مدت» خواند و معتقد بود در صورت تداوم ماندگاری نوسانات در بازار دخالت خواهد كرد. اما به راستی بانك مركزی می‌تواند در شرایط فعلی در بازار ارز دخالت كند و قیمت را پایین آورد؟ آیا روند كاهش ارزش پول ملی متوقف می‌شود؟

نقدینگی، محرك افزایش قیمت‌ها

بانك مركزی 10 تیر ماه، ‌جزییات آمار نقدینگی 3 ‌ماه ابتدایی سال جاری را منتشر كرد كه بر این اساس نقدینگی در مدت مورد بررسی نسبت به پایان سال 98 با رشدی 7.3 درصدی به 2651 هزار میلیارد تومان رسید. از سوی دیگر حجم پایه پولی در پایان خرداد سال جاری به 383 هزار میلیارد تومان رسید كه افزایشی 8.8 درصدی نسبت به اسفند 98 داشت. افزایش نقدینگی در كشور به عنوان یكی از متغیرهای تولیدكننده تورم مطرح می‌شود. چراكه بازارهای موازی همواره محل هجوم سرمایه‌های سرگردان و ترسان از كاهش ارزش پول» بوده است. آزاد‌سازی سهام عدالت و كاهش نرخ سود سپرده‌های بانكی از جمله تصمیماتی بود كه دولت و بانك مركزی برای گسیل یكی از موارد تشكیل‌دهنده نقدینگی یعنی شبه‌پول به سمت بورس و جلوگیری از رشد شتابان قیمت‌ها در سایر بازارها گرفتند. اما مقایسه قیمت سكه و دلار از روزی كه سهام عدالت آزاد شد تا دیروز نشان می‌دهد، گسیل سرمایه‌های سرگردان یا سرمایه‌های خرد به بورس‌، تاثیری در نوسان‌گیری از سایر بازارها نداشته و تنها به خلق شبه‌پول كمك كرده كه با ورود به سمت سایر بازارها شرایط را پیچیده‌تر خواهد كرد.

افزایش شبه‌پول در بورس

كاهش نرخ سپرده‌های بانكی به 15 درصد در شرایطی كه نرخ تورم بنابر گزارش‌های رسمی مركز آمار در سال گذشته حدود 34.8 درصد است، علامت تازه‌ای برای خروج سپرده‌هایی است كه در بانك‌ها مانده تا ارزش خود را حفظ كنند. بر اساس گزارش مركز آمار، كاهش درآمدهای نفتی و بدون در نظر گرفتن اثرات اقتصادی كرونا، كسری بودجه دولت را به 150 هزار میلیارد تومان می‌رساند. از آنجایی كه كاهش بدهی به سیستم بانكی» برنامه سال‌های اخیر دولت بوده است، تنها راه باقی مانده برای جبران كسری بودجه، بازار سرمایه است. تغییرات در بورس و سودهای بالا آنقدر به جذابیت این بازار افزود كه بر اساس گزارش ایرنا» برخی از كارمندان شركت‌های دولتی و خصوصی برای حضور تمام وقت در تالار شیشه‌ای از كار خود استعفا داده‌اند. از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد در سال 97 حدود 100 هزار و در سال گذشته نیز 900 هزاركد بورسی صادر شده در حالی كه از زمان آزادسازی سهام عدالت حدود 5 میلیون نفر كد بورسی دریافت كرده‌اند. افزایش معامله در بورس و راه پیدا كردن حدود 300 هزار میلیارد تومان نقدینگی به آن پس از آزادسازی سهام عدالت‌،می‌تواند حجم بالایی عایدی برای فعالان بورس به همراه داشته باشد اما سوال این ‌است كه عایدی‌ها به كجا می‌روند؟

از این جیب به اون جیب

در شرایط ركود تورمی و كاهش ارزش ریال، ورود سرمایه‌های خرد و سرگردان به بازارهای مختلف ‌برای حفظ ارزش پول، راهی عقلایی و بر اساس اصول اقتصادی است. در اصل این رفتار از سر ناچاری و برای حفظ قدرت خرید است. اما تورم‌زاست و نقدینگی ایجاد شده در یك بازار را مانند تئوری ظروف مرتبطه به سایر بازارها تسری می‌دهد؛ بنابراین اگر شاخص‌های بورس به ركوردهای مختلفی نیز دست پیدا كند چه بسا جای خوشحالی برای صاحبان سهام دارد اما همزمان نرخ دلار نیز با افزایش شاخص‌های بورس بالاتر خواهد رفت. در حال حاضر انتظارها برای رسیدن نرخ دلار به 30 هزار تومان قوت گرفته و تعدیل 32 هزار واحدی شاخص بورس در روز گذشته این احتمال را قوت می‌بخشد كه فعالان بورس با آینده‌نگری، افزایش ریسك سیستماتیك را می‌بینند كه با افزایش افسارگسیخته نرخ دلار، آینده مبهمی را در فضای اقتصادی به تصویر می‌كشد.