برترین‌ها: زله از جمله اتفاقات و حوادث طبیعی و ناگوار است که به‌صورت ناگهانی رخ می‌دهد و در کمترین زمان ممکن، خسارات جانی، مالی و روحی زیادی را به انسان وارد می‌کند. با تمامی پیشرفت‌های فناوری در سال‌های اخیر، هنوز هم پیش‌بینی رخ دادن زله در لحظه غیرممکن است.

پیش‌بینی زله اگر به معنی پیش‌بینی دقیق رخ دادن محل و زمان زله باشد، با دانش فعلی بشر غیرممکن به نظر می‌رسد هرچند می‌توان با بررسی شواهد و رفتار‌های زمین، مکان، زمان و شانس بروز زله را پیش‌بینی کرد.

زله چیست؟

لرزش شدید و ناگهانی پوسته‌های جامد زمین، ساده‌ترین تعریفی است که می‌توان از زمین‌لرزه یا زله ارائه کرد. در هنگام رخ دادن زله، افزایش فشار در لایه‌های درونی زمین منجر به حرکت سنگ‌ها در امتداد سطح شکستگی می‌شود. این سطوح شکستگی که با حرکت همراه هستند با نام گسل شناخته می‌شوند.

آزاد شدن فشار و انرژی در هنگام بروز زمین‌لرزه معمولاً به‌صورت آنی رخ نمی‌دهد و با پیش‌لرزه‌ها و پس‌لرزه‌هایی همراه است. البته این موضوع را باید در نظر داشت که ما همیشه از زله شدیدتر به‌عنوان زله اصلی یاد می‌کنیم، اما از نظر زمین‌شناسی، تمامی لرزه‌ها در راستای رهاسازی انرژی زمین رخ داده است.

پیش‌لرزه‌ها اغلب در فاصله نزدیک به زله رخ می‌دهند و شدت بروز آن‌ها نیز با نزدیک شدن به زله اصلی، افزایش می‌یابد. پس‌لرزه‌ها هم ممکن است حتی تا سال‌ها بعد از بروز زله اصلی، ادامه داشته باشد. در نظر داشته باشید که هرچند از نظر آماری می‌توان رفتار‌های زمین را پیش‌بینی کرد، اما باز هم نمی‌توان از این دستورات به‌عنوان یک پیش‌بینی جامع استفاده کرد. بسیاری از زله‌های رخ‌داده در تاریخ بدون هیچ پس‌لرزه یا پیش‌لرزه قابل‌مشاهده رخ داده است که راه را برای پیش‌بینی زله دشوارتر می‌کند.

مقیاس اندازه‌گیری زله

مقیاس‌ها و روش‌های اندازه‌گیری متفاوتی برای بررسی شدت زله مورداستفاده قرار می‌گیرد که مشهورترین آنها، مقیاس بزرگی ریشتر است. در سال ۱۹۳۵ میلادی، چار فرانسیس ریشتر و بنو گوتنبرگ روشی را برای اندازه‌گیری میزان شدت زله ارائه کردند که به آن مقیاس ریشتر گفته می‌شود.

میزان حرکت در واحد اندازه‌گیری ریشتر با پلکان ۳۱ برابری حرکت می‌کند. در واقع زله ۲ ریشتر، ۳۱ برابر شدیدتر از یک زله ۱ ریشتری است. اگر زله یک ریشتری را معادل انفجار ۱۷۰ گرم مواد منفجره بدانید، زله ۹ ریشتری به بیش از ۲۰۰ میلیون تی‌ان‌تی برای ساخت لرزشی معادل با این میزان ریشتر نیازمند است.

در سال‌های اخیر مقیاس اندازه‌گیری ریشتر به دلیل ضعف‌های مختلفی که داشت، جای خود را به مقیاس بزرگا یا MW داده است. در مقیاس ریشتر تنها دامنه بلندترین موج لرزه‌ها اندازه‌گیری می‌شود و هیچ اطلاعات دیگری از زله را در خود جای نداده است. در واقع ریشتر تنها بزرگی زله و کانون زله را نشان می‌دهد.

در سال ۱۹۷۰ با بررسی تمامی روش‌های اندازه‌گیری شدت زله، تصمیم بر این شد تا از واحد اندازه‌گیری بزرگا یا MW برای بررسی میزان شدت زله استفاده شود. در واحد اندازه‌گیری بزرگا، فاکتور‌هایی مانند منطقه گسیختگی گسل، میزان جابجایی، نیروی فشار وارده شده به گسل و موج تولیدشده موردبررسی و اندازه‌گیری قرار می‌گیرد.

واحد اندازه‌گیری مرکالی نیز قدرت یا شدت زله را نشان می‌دهد که با مفهوم بزرگی زله و واحد MW تفاوت دارد. مقیاس مرکالی یک مقیاس نتیجه‌گرا است که قدرت تخریب زله را در مکان-زمان‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد. در واحد اندازه‌گیری مرکالی، یک زله به بزرگای ۷ با تلفات ۱۰۰ هزار نفر، از یک زله با بزرگای ۸ و با تلفات ۱۰۰۰ نفر شدیدتر است.

پیش‌نشانگر‌های زله

زمین‌لرزه‌ها در اغلب موارد با رویداد‌هایی همراه هستند که به آن‌ها پیش‌نشانگر‌های زله گفته می‌شود. تغییرات حرکت آب، لرزه‌های خفیف، تغییرات در پوسته زمین، تغییر اندازه گاز رادون در آب‌های زیرزمینی و انتشار بو و صدا‌های عجیب‌وغریب، از جمله پیش‌نشانگر‌های مشهور زله به‌حساب می‌آید. هرچند بسیاری از این نشانه‌ها در عمل برای پیش‌بینی زمان زله قابل‌استفاده نیستند.

پیش‌نشانگر‌های حیوانی نیز از جمله مواردی است که می‌توان از آن به‌عنوان راهی برای پیش‌بینی زله تا دقایق و ثانیه‌های بعد استفاده کرد. درواقع با مشاهده رفتار‌هایی مثل پر و بال زدن شدید پرندگان، خروج گروهی کرم‌های خاکی از زمین، زوزه گروهی سگ‌ها، پنهان شدن تمامی گربه‌ها و رفتار‌های عجیب قورباغه‌ها و اسب‌ها، می‌توان انتظار یک زله یا نوعی دیگر از بلایای طبیعی را تا دقایقی بعد داشت.

از جمله پیش‌نشانگر‌های قابل‌اندازه‌گیری، تغییرات میدان مغناطیسی زمین است که به‌تازگی شهر تهران به سنسور‌هایی برای اندازه‌گیری این تغییرات مجهز شده است. هرچند با توجه به شکل ساخت شهری و نحوه ساختمان‌سازی نمی‌توان انتظار داشت که حتی با پیش‌بینی زله در شهری مانند تهران بتوان از آن به‌عنوان راهی برای کاهش خطرات مالی و جانی استفاده کرد.

اپلیکیشن‌های پیش‌بینی زله

برنامه‌های زیادی برای پیش‌بینی زله موجود است که تعداد زیادی از آن‌ها در دایره برنامه‌های اسپم قرار می‌گیرد. هرچند برنامه‌هایی هستند می‌توان از آن‌ها به‌عنوان برنامه‌های کاربردی پیش‌بینی زله نام برد.

برای مثل برنامه بسیار محبوب Earthquake Alert! با روشی خاص می‌توان بروز زله را چند ثانیه پیش از رخ دادن به شما اطلاع دهد. چند ثانیه‌ای که ممکن است برای نجات دادن جان کاربر کافی باشد. نحوه عملکرد این برنامه به تعداد زیاد کاربران، بررسی حرکت گوشی‌ها و سیستم‌های سنجش لرزش بین‌المللی وابسته است.

در هنگام رخ دادن زله، مرکز و کانون زله ممکن است با شما فاصله داشته باشد. این موضوع را باید در نظر داشته باشید که زله در تمامی مناطق به‌صورت همزمان رخ نمی‌دهد. در واقع با رخ دادن زله در کانون آن، چند ثانیه زمان لازم است تا زله به فواصل چند کیلومتری برسد.

این برنامه با بررسی لرزش‌های زمین، در صورت بروز زله به شما اعلام می‌کند که در فاصله‌ای نزدیک به شما، زله‌ای در حال رخ دادن است. زله‌ای که چند ثانیه آینده به شما نزدیک خواهد شد. با نصب برنامه Earthquake Alert! شما می‌توانید از ۱ تا ۱۰ ثانیه پیش از بروز زله، از رخ دادن این اتفاق آگاه شوید. زمانی که ممکن است در ظاهر کوتاه باشد، اما در واقعیت، جان بسیاری از انسان‌ها را نجات خواهد داد.

البته باید این موضوع را در نظر داشته باشید که میزان موفقیت برنامه‌های پیش‌گویی زله به فاصله شما از کانون زله مرتبط است. اگر زله درست در زیر پای شما اتفاق بیفتد، این برنامه و برنامه‌های مشابه عملاً کاربردی نخواهند داشت. در واقع اگر کانون زله مثلاً در شهر کرج باشد، ۸ ثانیه زمان می‌برد تا به مناطق غربی تهران برسد. مدت‌زمانی که تا ۱۶ ثانیه برای اهالی شرق تهران افزایش می‌یابد.

البته شانس رخ دادن اینکه شما بر روی کانون زله ایستاده باشید بسیار پایین است و هنوز هم می‌توان به برنامه‌هایی مانند Earthquake Alert! اعتماد کرد. میزان دقت برنامه‌های پیش‌بینی زله با افزایش کاربران، افزایش می‌یابد پس بهتر است حداقل به‌عنوان جامعه آماری، این برنامه را در گوشی خود نصب کنید.

نکات ایمنی برای مقابله با زله

شاید زمان دقیق بروز زله قابل پیش‌بینی نباشد، اما نتایج یک زله بر روی زندگی فردی ما به‌راحتی قابل پیش‌بینی است. اولین موضوعی که باید در مورد مقابله با زله در نظر گرفته شود، ایمن‌سازی محل زندگی است. پرسشی که باید به آن پاسخ داد این است که آیا محل زندگی ما چه از نظر سازه و چه از نظر چیدمان، برای مقابله با یک زله بزرگ آمادگی دارد؟

کارشناسانی هستند که با مبالغی بسیار کمتر از خسارات زله، میزان ضد زله بودن سازه‌ها را به شما اطلاع خواهند داد. موضوعی که می‌تواند در انتخاب خانه در هنگام خرید و اجاره محل زندگی تأثیرگذار باشد. علاوه بر آن می‌توان بسیاری از سازه‌های قدیمی‌تر را نیز در برابر زله مقاوم کرد.

نحوه چیدمان وسایل منزل نیز در میزان خسارات مالی و جانی تأثیرگذار است. قراردادن انواع وسایل اغلب بدون استفاده در گوشه و کنار خانه، شانس زنده ماندن و آسیب ندیدن در هنگام زله شدید را کاهش می‌دهد.

بهتر است از هنگام بروز زله از پنجره‌ها، کمد‌های بزرگ، شومینه و دیگر اشیای سنگین و خطرناک فاصله بگیرید. بهترین مکان برای پناه گرفتن در زیر میز ناهارخوری و یا میزتحریر است. درصورتی‌که در یک آپارتمان یا برج زندگی می‌کنید، به سمت راه‌پله و یا آسانسور ندوید. زله آن‌قدر سریع و کوتاه اتفاق می‌افتد که شانسی برای فرار از دست آن نیست و باید به سریع‌ترین راه برای رسیدن به نقطه امن خانه فکر کنید.

درصورتی‌که فرصت حضور در فضای باز وجود دارد، از ساختمان‌ها، کابل‌های برق، دودکش و هر چیزی که ممکن است بر روی شما بیفتد دوری کنید. اگر در حال رانندگی هستید خودروی خود را به‌آرامی و در محلی امن متوقف کنید. بهتر است گوشی موبایل خود را در تمامی موارد چه در منزل و چه در خیابان، در نزدیکی خود نگه‌دارید.

پس از وقوع زله از تجمع و فیلم‌برداری از محل‌های آسیب‌دیده خودداری کنید و سعی کنید در مقابل حرکت نیرو‌های امدادی قرار نگیرید. استفاده از فندک و مواد آتش‌زا می‌تواند جان بسیاری از افراد را به خطر بیندازد.

یکی از راه‌های کاهش خسارات مالی زله نیز استفاده از انواع بیمه زله، آتش‌سوزی و حوادث غیرقابل‌پیش‌بینی است. در واقع درست مثل بیمه خودرو که توجه بسیار زیادی به آن می‌شود، می‌توان خانه و محل زندگی را نیز بیمه کرد. هزینه سالیانه بیمه زله در برابر خسارات احتمالی ناشی از زله بسیار ناچیز است. این بیمه راهکاری مناسب برای کاهش هزینه‌های پس از زله است. آن‌هم در کشوری که اغلب شهر‌ها و خانه‌ها بر روی گسل‌های فعال بنا شده است.

منابع: مجله گسترش صنعت، ایسنا، ایرنا، BBC، Cnet، Wikipedia